Eindhoven

Met als oorspronkelijke titel “Ill fares the land” verscheen het boek begin 2010, hetzelfde jaar waarin de Britse eminente historicus Tony Judt ook overleed.

De eerste Nederlandse vertaling verscheen al in mei 2010 en beleefde zijn 10e druk in juli 2011. Kennelijk is er een zeer grote belangstelling voor de oorzaken van de huidige financiële en economische crises, uitmondend in verontwaardiging zoals eerder bij de andersglobalisten- en recent bij de Occupybeweging.

Felix Rottenberg schreef als aanbeveling “het is een voortreffelijk pleidooi” voor een eerherstel van de sociaaldemocratie!

Judt was docent aan de universiteiten van Cambridge, Oxford, Berkeley en New York. Verder was hij ook publicist voor o.a. de New York Times Review of Books en de New York Times.

Met een historische precisie beschrijft Judt de politiek-economische en maatschappelijke ontwikkelingen in de Westerse wereld vanaf de Tweede Wereldoorlog.

Het boekje telt maar 8 hoofdstukken en beslaat 235 bladzijden.

Als titel van de inleiding heeft hij gekozen voor een duidelijk statement: “Een gids voor de verbijsterden”. Dat is het boek inderdaad ten voeten uit. Hij opent met de zin: ”Er is iets fundamenteels mis met de manier waarop wij vandaag de dag leven. Dertig jaar lang hebben we de jacht op materieel eigenbelang( kern van het neoliberalisme) als een deugd beschouwd. We weten heel goed wat dingen kosten, maar niet meer wat ze waard zijn”.

De laatste decennia kunnen gekenschetst worden als:

1. Een kritiekloze bewondering voor de onbegrensde vrije markt,
2. minachting voor de publieke sector en
3. het waandenkbeeld van de onbeperkte groei.

Judt heeft het boek met name opgedragen aan jongeren aan beide zijden van de Atlantische Oceaan, de zogenaamde Lost Generation zonder idealen. Hij probeert met name de jongeren in de VS en GB duidelijk te maken dat een sterke overheid onze vrijheden niet aantast, maar juist versterkt.

Het is heel moedig van deze Brit om tegen de verwachting in te kiezen voor het West-Europese vaste land met een sterke sociaaldemocratische traditie en een krachtige verzorgingsstaat. Hij zet zich expliciet af tegen het Angelsaksische neoliberalisme.

In het eerste hoofdstuk gaat Judt dieper in op individueel rijkdom enerzijds en collectieve armoede anderzijds. Hij gebruikt met name de studie van Wilkinson en Pickett om duidelijk te maken dat een kleine inkomensongelijkheid in een samenleving grote maatschappelijke voordelen heeft. Deze studie is eerder op deze website verschenen. Zie The Spirit Level: why equality is better for everyone

Bijzonder is dat juist PvdA-leider Job Cohen in zijn Kerdijklezing (nov. 2011) deze studie benadrukt en er ook de inzichten van Nobelprijswinnaar en econoom Jan Tinbergen aan koppelt. Tinbergen wees in meerdere studies tot in de jaren 70 van de vorige eeuw op het belang van een kleine inkomensongelijkheid. We spreken daarom tegenwoordig over de zogenaamde Tinbergennorm.

Een van de beste stukken in het boek vind ik persoonlijk hoofdstuk III met de prachtige titel “De ondraaglijke lichtheid van de politiek”. Daarin beschrijft hij uitgebreid en kritisch de gevolgen van de privatiseringen in GB onder Thatcher en later ook Blair.

Het ging niet om een principieel kleinere of minder sterke rol van de overheid, want juist de controle via repressieve- en informatieverzamelende taken van de overheid zijn in deze periode enorm toegenomen. Wel hebben banken en financiële instellingen bijna volledige vrijheid gekregen om te handelen naar eigen inzicht met alle gevolgen van dien.

In een subhoofdstuk “De wraak van de Oostenrijkers” beschrijft hij een aantal ideologen van het neoliberalisme die volgens Judt allemaal Oostenrijkse wortels (Von Mises, Hayek, Schumpeter, Popper en Drucker) hebben, maar juist in de VS en GB succesvol waren.

Judt vergeet daarbij wel Ayn Rand (inspirator van o.a. Milton Friedman en FED-directeur Alan Greenspan) die uit Rusland afkomstig was.

De gevolgen van de privatisering, door de auteur cynisch “Privatiseringscultus” genoemd, zijn enorm geweest omdat verlieslijdende overheidsbedrijven tegen veel te lage prijzen werden verkocht aan private partijen en waardoor de samenleving als geheel grote schade heeft geleden. Hoogleraar Judt noemt het cijfer van £14 miljard dat zo overgedragen is naar investeerders of aandeelhouders.

Bovendien leverde het niet de te verwachten kostenvoordelen en prijsverlagingen op waarop gehoopt was. Integendeel. De spoorwegen, kolenmijnen, energiebedrijven, ziekenhuizen, scholen, posterijen en gevangenissen zijn grotendeels overgedragen aan particuliere investeerders.

Als deze sectoren later verlies maken moet de overheid toch weer bijspringen.

Vervoers-, gezondheids- en veiligheidstaken (groot collectief belang) kunnen niet zomaar verdwijnen of failliet gaan(too important to fail). Illustratief is dat British Rail in het laatste jaar dat het in staatshanden was £950 miljoen kostte voor de belastingbetaler. In 2008 na een gedeeltelijke privatisering waren de kosten opgelopen naar £5 miljard!

De Senaat (Eerste Kamer) in Nederland gaat juist nu voor het eerst in de geschiedenis een parlementair onderzoek uitvoeren naar de gevolgen van de privatisering in Nederland.

Een commissie onder leiding van prof. R.Kuiper (CU) gaat samen met A.Vliegenthart (SP), G. ter Horst (PvdA) en M.Vos (GL) aan de slag en per email heb ik de senatoren gewezen op dit boek van Judt en het betreffende hoofdstuk. Zo kunnen ze voordeel putten uit de lessen die in GB zijn opgedaan.

Judt eindigt zijn boek met een uitspraak van Karl Marx: “Filosofen moeten de wereld niet alleen proberen te begrijpen en te interpreteren, maar het gaat er vooral om deze te veranderen! Niet via revolutie of chaos, maar via het uitbouwen van de sociaaldemocratie".

Dankzij een tip van SP-fractielid Ans Heesterbeek werd ik op dit boek geattendeerd en achteraf ben ik haar daar dankbaar voor. Het is een aanrader voor alle politici en past in het boekenrijtje “Kapitalisme zonder remmen” van Maarten van Rossem en “De utopie van het marktfundamentalisme” van Hans Achterhuis die ook beide op deze website zijn besproken.

Ruud Thelosen
Redactie SP Eindhoven