Eindhoven

Op 14 september houdt de Tweede Kamer een hoorzitting over schaliegas. Er bestaat veel ongerustheid over schaliegas. Nu Brabant afgedekt is met vergunningen of aanvragen voor proefboringen, is het verstandig om eerst eens na te denken.

Terecht willen velen een onafhankelijk onderzoek naar schaliegas. Het gaat mij echter te ver om al van tevoren te eisen dat de uitkomst van dat onderzoek “Nee” moet zijn. Het moet ook “Onder voorwaarden ja” kunnen zijn. Waarom?

Eerst een redenering uit het negatieve. Nederland kan minstens tot 2050 niet volledig duurzaam in zijn eigen energie voorzien. Ik argumenteer vanuit de natuurkunde, maar economisch redenerend kwam onlangs het CBS tot dezelfde uitkomst.

Als men alle energiegebruik optelt en deelt door het aantal Nederlanders, komt men op 220 kWh per persoon per dag (pppd). Het directe deel daarvan bedraagt 150 (CBS 2009), het verborgen deel schat ik op 70 (op gezag van de Britse fysicus en regeringsadviseur MacKay). Met “verborgen” bedoel ik bijvoorbeeld de energie die het kost om een geïmporteerde computer of een kilo aluminium te maken.

6(!) van die 220 kWhpppd werd in 2009 duurzaam geleverd.

Duurzame opwekking werkt met lage energiedichtheden. Veel oppervlak levert weinig energie. Zonne-energie is grofweg goed voor 20W/m2, windenergie op het land voor 2 en biomassa voor 0,2. Men zou bijv. de volledige Nederlandse Noordzee moeten volzetten met windmolens om aan 220 kWhpppd te komen, maar dat kan niet vanwege ander gebruik. De Noordzee is gewoon te klein.

Het volzetten van alle daken met zonnepanelen en – boilers zou opleveren 9 kWhpppd aan warmte en elektriciteit. Biomassa levert 3 kWhpppd elektriciteit, een stuk derde wereld meegeteld.

Ik heb zo een rekenmodel gemaakt. Zelfs met duurzame import kom ik er niet, want daarmee haal ik 6 kWhpppd (5 uit futuristische plannen in de Sahara en 1 uit de kabel uit Noorwegen). Ook een sterk verbeterde techniek, die onze apparaten en productie duurzamer maakt, blijkt niet genoeg. Alleen grootschalige wind- en zonne-energie zetten zoden aan de dijk.

Ik bespaar uiteindelijk van mijn 220 kWhpppd een kwart en ik vul van wat overblijft ca 2/3 duurzaam in. Begrijp mijn intenties niet verkeerd: ik ben er vóór om die situatie zo snel mogelijk te realiseren. Dat is ruim voldoende om de heetste hangijzers, kolen en kernenergie, overbodig te maken en om zeer ruim aan alle klimaatafspraken te voldoen.

Blijft over een forse behoefte aan gas en olie. Uit welk land zouden die vandaan moeten komen?

Belangrijke criteria zijn de beschikbaarheid, de kWh-prijs, de politieke zelfstandigheid, en de landschaps- en milieuaspecten van de winning. Schaliegas, indien milieuhygienisch verantwoord in interessante hoeveelheden winbaar, houdt de revenuen in Nederland en maakt ons minder afhankelijk van Gazprom en Kazachstaans uranium. Dat verkleint het risico dat Nederland meegesleurd wordt in energieoorlogen (die in Irak en Lybie al begonnen zijn). Kortom, er zijn goede argumenten om schaliegas wèl te willen.

De zorgen over de milieuaspecten zijn terecht. Ook ik heb zitten studeren op Amerikaanse dossiers. De hamvraag wordt daarin echter niet beantwoord, namelijk of de ongelukken aan de schaliegaswinning als zodanig liggen of aan de Amerikaanse regelgeving.

Nederland heeft langdurig ervaring met de conventionele winning van olie en gas. Slochteren leidt niet tot rampen en Schoonebeek is recent weer opgestart zonder dat er een milieuhaan naar zijn afvalwater kraaide (dat er overigens wel is).

Anderzijds is de vraag in hoeverre de “gewone”mijnbouwregels adequaat zijn of adequaat gemaakt kunnen worden voor de schaliegaswinning, waar krachtige schokgolven op met water gevulde boorputten gezet worden, waarna een deel van dat water, verrijkt met aardgas, mono- en polyacrylamide, opgeloste zouten en radioactiviteit, weer naar de oppervlakte terugkomt.

Maar andersom is de vraag in hoeverre de winning van geïmporteerd gas en energie uit waterkracht dáár tot klimaat- en milieuproblemen leiden. De Siberische gaswinning is berucht en de Noorse natuur is ook mooi.

Deze vragen zijn slechts te beantwoorden met een degelijk onafhankelijk onderzoek, en na een grondige evaluatie van eventuele proefboringen.

Mijn grootste zorg geldt het landschap. Fiets maar eens rond bij Schoonebeek. Techno–weilanden met gekleurde pijpen, of men het mooi vindt een kwestie van smaak.

Duurzame alternatieven echter leiden ook tot technolandschappen. Bijvoorbeeld het regeringsbeleid om 6000 MW windenergie op het land te zetten kost zowat 1000 km2, zo veel als de halve provincie Utrecht. Duurzame energie is geen knuffeloplossing.

Landschap en milieu zullen vaker tegenover elkaar staan. Windturbines zijn goed voor het milieu maar niet mooi (vinden sommigen). Schaliegas blijkt misschien slecht voor het landschap in Brabant en goed voor het milieu als men er een kolencentrale aan de Dollard mee uitspaart. Subjectief en objectief geven soms andere uitkomsten.

Er is geen eenvoudig antwoord. In elk geval vraagt dat antwoord om een goede landschapsarchitectuur die gepaard gaat aan een goede centraal aangestuurde ruimtelijke ordening, en om een navenant vergunningensysteem.

Bernard Gerard
De schrijver is natuurkundeleraar