Eindhoven

Tussen het creatieve ‘geweld’ van de Dutch Design Week door wisten vrijdag 25 oktober zo’n 50 mensen de weg te vinden naar Seats2meet op Strijp-S. Die avond was de flex- werk en vergaderlocatie het podium van het politiek café van de Eindhovense SP rond de vraag: ‘Pensioen, een generatieconflict?’

De toehoorders identificeer ik voor het overgrote deel als lokale en regionale SP-ers. Dit is opvallend. Het SP-standpunt is dat het huidige systeem deugt en er geen grote problemen zijn. Het zijn juist partijen als PvdA, VVD en D66, met name diens jongerenorganisaties, die van mening zijn dat het systeem ieder ogenblik kan instorten ten koste van de jongeren. Toch heb ik in de zaal niemand uit deze groepen gehoord of ook maar kunnen ontwaren.

De twee eerder genoemde standpunten worden vertolkt door Paul Ulenbelt en Martin Pikaart. Er zijn bijna geen duidelijkere tegenpolen te vinden. Paul (1952) is politicus (wel doctor in de geneeskunde) en Martin (1968) is wiskundige. Paul is socialist en Martin is volgens Paul een neoliberaal. Saillant detail is dat Martin tijdens de discussie Paul beticht van neoliberale uitspraken. Paul vertelt een grofstoffelijk verhaal met een hand in zijn broekzak en in de andere hand een glas water. Martin heeft een flitsende PowerPoint presentatie met veel cijfers, grafieken, statistieken en tal van verwijzingen naar publicaties.

Wat ze gemeen hebben is het thema, pensioen. Cis van Abbe, voormalig pensioenadviseur, lid van de Hulpdienst van de Eindhovense SP en inleider van deze avond, omschrijft beide heren als ‘pensioenkanonnen’. Paul Ulenbelt is woordvoerder van de SP Tweede Kamerfractie op het gebied van pensioenen. Martin Pikaart is auteur van het boek ‘De pensioenmythe’ over het Nederlandse pensioenstelsel. Discussieleider Hans Martin Don zal de beiden uiteenhouden. Don heeft zich ingelezen in het onderwerp, maar kwam tot de conclusie dat hoe hij er over het onderwerp las, hoe complexer het werd. Don: ‘Is de drukte rond het pensioen nu emotie of is het wiskunde?’

“Over vijf jaar zal Paul het met mij eens zijn” Martin Pikaart bijt het spits af. Met zijn presentatie springt hij van de hak op de tak, van pensioen ranking lijsten naar doemscenario’s van onderzoeksorganisaties, van transparantie van beleggingen en door pensioenen gebruikte beleggingsvormen door de afgelopen decennia naar rendementen op aandelen over de afgelopen 200 jaar in het Engeland en van opbouwpercentages naar dekkingsgraden en nog veel meer.

Volgens OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) is het Nederlands pensioenfonds het derde beste pensioenfonds in de wereld, na IJsland en Griekenland (!). Het ziet er slecht uit voor de pensioenen voor jongeren. Het CPB meldde al jaren geleden dat jongeren van de generatie ‘72-‘76 nog maar 48% van hun eindloon als pensioen zullen ontvangen (rapport ‘Rethinking Retirement, 2007). En dat was nog voor de huidige crisis. Pikaart heeft het over “Grijze druk”, de “bevolkingspiramide” die verandert in een bevolkings-“pakhuis”. In 1950 werkten er 7 mensen op 1 AOW gerechtigde, in 2050 zal dat met het huidige beleid 2 werkenden op 1 AOW gerechtigde zijn. Als we toch de 7 op 1 zouden willen handhaven zou de AOW gerechtigde leeftijd nu rond de 72-73 moeten liggen en in 2050 bij de 80. Hoe komt dit? Niet alleen worden mensen ouder, er worden ook méér mensen ouder.

Er zit ruim 1000 miljard euro in de pensioenpot. Elk jaar gaat er 25 miljard uit en 30 miljard in. Er gaat dus meer in dan eruit gaat. Geen vuiltje aan de lucht, toch? Martin: “De 30 miljard die jaarlijks per jaar de pensioenpot in gaat zal afnemen en de uitgaven zullen omhoog gaan naar 40, 45, 50 miljard. Over vijf jaar zal Paul Ulenbelt het met mij eens zijn.” Daarbij komt nog eens dat de pensioenfondsen het geld dat ze met de crisis verloren hebben nog lang niet hebben terugverdiend.

De werkelijke pijn bij Martin lijkt toch ergens anders te zitten. Volgens de wiskundige zijn de besturen van de pensioenfondsen vergrijsd en zijn niet meer representatief voor de leden. Hij verwijt de huidige pensioenfondsen onverstandige beleggingskeuzes. Zo werd er in de jaren ’90 de beleggingen in aandelen verhoogd van zo’n 5% naar 50%. Er werd te weinig rekening hebben gehouden met het feit dat het mis kan gaan.

Bij de introductie had Cis van Abbe al uitgelegd dat de pensioenfondsen collectief zijn, het zijn geen “individuele (persoonlijke) potjes”. Martin Pikaart wil dat mensen binnen het pensioen een individueel eigendomsrecht krijgen. “Jouw pensioen mag niet werden gebruikt om gaten te dichten. Je moet de beslissingsbevoegdheid bij de besturen weghalen om het graaien in de pensioenpot te voorkomen.” Hij is ook van mening dat de fondsen niet voldoende de belangen van de jongeren behartigen en wil dat hier een eind aan komt.

In het pensioenstelsel dat hij voor ogen heeft wordt het geld wel collectief belegd en zijn er gemeenschappelijke risicodekkingen. Voor optimale beleggingen zou het mogelijk moeten worden om minder risicovolle beleggingen te doen voor de ouderen en risicovollere beleggingen voor jongeren. Dat mag nu bij de wet niet. Martin geeft toe dat er geen reden is om aan te nemen dat zijn alternatief veiliger is voor een volgende crisis dan het huidige systeem.

“Tijdelijk probleem” Paul Ulenbelt vergelijkt het pensioen met het krijgen van elektriciteit. We vertrouwen erop dat de elektriciteit uit het stopcontact komt zonder dat (de meesten van ons) weten hoe een elektriciteitscentrale werkt. Zo moeten we ook op het pensioen kunnen vertrouwen, zonder dat we precies weten hoe het pensioenstelsel in elkaar zit. De pensioenfondsen hebben de afgelopen decennia tal van crisissen overleefd tot minister Donner in 2010 plotseling riep dat de fondsen moesten worden gekort.

Staat het stelsel op het spel? Volgens JS (jongerenorganisatie van de PvdA) en JOVD (jongerenorganisatie van de VVD) en Martin Pikaart wel. De jongeren en Martin zijn liberalen en tegen overheidsinmenging, het verplichtstellen van pensioendeelname. Een instelling zoals het pensioenstelsel wordt altijd ter discussie gesteld als het crisis is. Gaan ze winnen? Nee. De problemen met de pensioenen zijn van tijdelijke aard. De dekkingsgraad moet minimaal 104% zijn en deze is momenteel gemiddeld 107%. Het schip is redelijk ongehavend door de crisis gekomen. Ja, er zijn problemen, maar niet dusdanig dat het stelsel op de schop moet. Mensen als Martin zijn volgens Paul dan ook zwartkijkers. Er zit ruim 1000 miljard euro in de pensioenpot. Elk jaar gaat er 25 miljard uit en 30 miljard in. “Het beeld dat het pensioen bijna op is, is regelrechte lariekoek.”

Paul spreekt van bangmakerij. Het is beslist geen strijd tussen jong en oud. Het geld voor de pensioenen moet worden opgebracht door de werkende mensen tussen 25 en 55. Ben je jonger (opleidingen, studies etc) of ouder dan kóst je geld. Het aantal jongeren neemt af en het aantal ouderen neemt toe. Gemiddeld blijven de kosten dus het grofweg gelijk.

Dat jongeren meer voor hun pensioen gaan betalen vind Paul niet vreemd: “Jongeren moeten meer pensioen betalen, niet omdat ík ouder wordt, maar omdat zij (veel) ouder worden. Is dat erg? Het is mooi om honderd te worden.”

Paul verwijt Martin oorzaak en gevolg om te draaien: “De crisis komt niet door de pensionfondsen. De pensioenfondsen worden erdoor getroffen. De crisis is geen geen natuurverschijnsel maar het gevolg van bijvoorbeeld markten, marktwerking, politieke beslissingen.” De pensioenfondsen hebben alles, wat ze in 2008 -2009 verloren, al weer goed gemaakt zonder staatssteun. Voor de banken moeten we nu nog steeds betalen.

Pensioenfondsen beleggen voorzichtiger dan de banken en natuurlijk zijn er rotte appels in de mand. De pensioenfondsen hadden beleggingen in Griekse staatsobligaties maar, “waren eerder uit Griekenland dan dat de Grieken zelf door hadden dat er en crisis was”, aldus de SP politicus. Een van de redenen waarom het lijkt alsof het nu slecht gaat met de fondsen is de zogenaamde ‘rekenrente’. Deze rente wordt door de banken bepaald en is veel te laag. “Hierdoor worden de pensioenfondsen gedrongen zich arm te rekenen.”

Interpretatie Het was een zeer interessante avond. Paul Ulenbelt vertelt in een politiek verhaal dat het allemaal goed komt, iets wat ik wil horen. Martin Pikaart vertelt met cijfers, grafieken en tabellen en vertelt dat het fout gaat, iets wat ik vrees. Er wordt wel gezegd: “Cijfers liegen niet.” Dat geloof ik ook, maar cijfers kunnen selectief worden gebruikt en uiteindelijk gaat het om de interpretatie ervan. Achter de interpretatie van Martin Pikaart lijkt een politieke agenda te schuilen; de neoliberale agenda.

Rob de Kruif
Redactie SP Eindhoven