Eindhoven

In zijn boek Capital, dat nog in het Nederlands vertaald moet worden, toont de Franse econoom Thomas Piketty wetenschappelijk aan dat de rijken steeds rijker en de armen steeds armer worden. Dat er iets moet gebeuren wordt duidelijk als je je realiseert dat de 85 rijkste mensen meer geld hebben dan de helft van de wereldbevolking.

In Nederland hebben de drie rijkste mensen zelfs meer dan de helft van de bevolking, oftewel 8,4 miljoen burgers. Moreel gezien en vanuit het oogpunt van rechtvaardigheid is dat onwenselijk, het is gewoon niet eerlijk.

Rijker maakt niet gelukkiger stelt journalist Marga van Zundert terecht in haar artikel over Piketty (ED Opinie 27 mei). In samenlevingen waar de verschillen kleiner zijn, zijn de mensen wél gelukkiger. Wat in haar betoog niet aan bod komt zijn de inkomensverschillen en de maatschappelijke, sociale gevolgen van een toenemende ongelijkheid.

In 2009 hebben de Engelse wetenschappers Wilkinson & Pickett het boek The spirit level geschreven, dat gaat over inkomensverschillen en de maatschappelijke gevolgen daarvan. De hoogleraren aan de universiteit van York schreven dit boek na tien jaar studie. Het boek bevat een schat aan statistische informatie en meta-analyses over meerdere landen van Europa en de Verenigde Staten.

De uitkomst is verrassend eenvoudig maar tegelijkertijd schokkend: er bestaat een nauwe correlatie (sterk verband) tussen enerzijds de inkomensongelijkheid in een land en anderzijds een groot aantal sociaal-maatschappelijke factoren zoals misdaad, gezondheid, onderwijs en zelfmoord. Met als belangrijkste conclusie: 'Hoe kleiner de inkomensongelijkheid, hoe beter al deze cijfers uitvallen.' Gek genoeg vind je een dergelijk verband niet wanneer je naar indicatoren zoekt voor de rijkdom van een land, zoals het BNP per hoofd van de bevolking of het gemiddeld inkomen in een land. Het is dus geen kwestie van welvaart of genoeg geld hebben om al deze maatschappelijke problemen aan te pakken.

Op World Economic Forum in Davos werden dit jaar de resultaten gepresenteerd van een onderzoek naar potentiële bedreigingen voor de wereldeconomie. Deskundigen noemden de inkomensongelijkheid als belangrijkste bedreiging. In januari 2014 benadrukte president Obama in zijn State of the Union ook het belang van een beperkte inkomensongelijkheid. Decennia geleden verdiende een gemiddelde directeur in de VS dertig keer zo veel als het overige personeel. Dat is nu ruim driehonderd keer.

Jan Tinbergen bepleitte al decennia eerder (rond 1970) een vaste verhouding tussen de hoogste en laagste inkomens in een bedrijf (factor 4) en ook in een land (factor 7). Zijn de verschillen groter, dan werkt dat in een bedrijf contraproductief. Bij een land leidt dat tot ongewenste maatschappelijke effecten.

Dit wordt wel de Tinbergennorm genoemd. Hij wordt de grondlegger van de econometrie genoemd en is de enige Nederlandse econoom die ooit de Nobelprijs voor de economie kreeg. Kort geleden hebben de Zwitsers in een referendum over een inkomensverhouding van 12 staat tot 1 kunnen stemmen, maar dat is verworpen. Helaas hebben niet alle burgers voldoende wetenschappelijke kennis. Politici hoeven echter niet langer meer te wachten. Doen ze dat wel dan kunnen revoluties het gevolg zijn. De lenterevoluties in Noord-Afrika zijn ontstaan uit onvrede over de uitzichtloze armoede. Wil men de sociaal-maatschappelijke problemen van armoede, overgewicht, zelfmoord, criminaliteit, babysterfte, lage levensverwachting, werkloosheid, tienermoeders, schooluitval en zelfs lage schoolprestaties aanpakken dan hoeft men hiervoor slechts één instrument te gebruiken: het beperken van de inkomens- en vermogensongelijkheid!

Bedenk eens hoe groot de huidige maatschappelijke kosten zijn, om al deze problemen afzonderlijk aan te pakken, zonder dat dit tot nu toe een heel goed resultaat oplevert. Het kan dus anders!

Het verkleinen van de inkomensongelijkheid kan op velerlei manieren, bijvoorbeeld via progressieve belastingheffingen of inkomensafhankelijke regelingen voor zorg en onderwijs. In de VS zelfs heeft men een inkomstenbelasting van 72 procent gehad!

De meest effectieve manier is echter om behalve een basisinkomen ook een maximum-inkomen in te voeren. Dat geldt niet alleen voor de overheidssector – de Balkenendenorm – maar ook voor het bedrijfsleven en zelfs voor de vrije beroepen. Dit heb ik ook in mijn boekje Trias Politica Ethica (2011) bepleit. De maatschappelijke voordelen van een onvoorwaardelijk basisinkomen zijn overtuigend aangetoond door jarenlange experimenten in een gemeente in Canada.

Het belang van het beperken van de inkomens- en vermogensongelijkheid is dus geen idee van een linkse politieke partij, maar een wetenschappelijk feit dat alle politici ongeacht hun voorkeur moeten nastreven, als ze het werkelijk goed voor hebben met de samenleving! Hier ligt een effectief medicijn voor maatschappelijk welzijn.

Ruud Thelosen