Eindhoven

Als je het woord utopie in een woordenboek opzoekt vind je meestal als uitleg ”een onbereikbaar ideaal , hersenschim of droombeeld” vindt. Bij het woord Utopia wordt rechtstreeks verwezen naar het beroemde boek van Thomas More met dezelfde titel en dan is opeens de betekenis “een land waar vrede, welvaart en geluk heerst , een toekomstideaal“ .

Het is dus gek genoeg zo dat de betekenis of lading opeens tegenovergesteld is. Men weet het kennelijk dus niet meer.

Dit jaar is er opeens veel hernieuwde aandacht voor Utopia, dat mogelijk te maken heeft met de diepe economische en democratische crisis waarin we verkeren.

Een voorbeeld daarvan is de door de SBS 6 bedachte reallifeserie Utopia waarin een groep mensen gedurende langere tijd afgezonderd zijn van de samenleving en autarkisch, zelfbesturend moeten zijn. Een sociaal experiment waarbij het de vraag is of hieruit uiteindelijk een dictatuur, een democratie of zelfs een verlichte nieuwe samenlevingsvorm zich zal ontwikkelen.

Een ander voorbeeld is het VPRO-televisie programma Tegenlicht dat de afgelopen maanden twee afleveringen heeft besteedt aan dit onderwerp. De ene aflevering “Terugkeer van de Utopie” van 23 februari laat Rutger Bregman (historicus en journalist van de digitale krant Correspondent) uitgebreid aan het woord die zijn visie geeft op de noodzaak van de utopie. Hij is een belangrijk pleitbezorger voor invoeren van een basisinkomen, een kortere werkweek en herverdeling van werk. Hij zet concrete stappen richting een socialistisch Utopia.

De andere Tegenlichtaflevering van 16 maart jongstleden is getiteld Youtopia. Daarin komen drie voorbeelden aan bod waarin groepen mensen zich afwenden van de maatschappij en een eigen samenleving in het klein realiseren. Het gaat dan om een Spaanse leefgemeenschap van vrij jonge hackers in een verlaten vervallen fabriekscomplex. Daarnaast een kleine eko-boerengemeenschap in Hongarije en als laatste de Stad Bristol in Zuid Engeland. Deze stad met een door de burgers gekozen onafhankelijke burgemeester heeft een eigen lokale munt “The Bristol Pound” ingevoerd en probeert als transition town zelfvoorzienend te zijn in voedselproductie en energievoorziening. Dat lukt na enige jaren al heel aardig en daarom is Bristol uitgeroepen is tot Dream Capital of Europe.

Burgemeester Rob van Gijzel heeft kort geleden bij de uitreiking van de prijs voor Ingenieur van het Jaar op de Strip (High Tech Campus) erop gewezen dat steden een steeds belangrijkere rol spelen. Hij verwees naar de Amerikaanse wetenschapper Benjamin Barber die in zijn nieuwste boek “Als burgemeesters zouden regeren”, beweert dat de democratische legitimiteit van landen en provincies sterk is uitgehold, maar dat er juist een grote uitdaging ligt voor steden. Op die kleinere schaal is er wel nog een directe relatie tussen burger en bestuurders.

Als de huidige gemeentelijke onderhandelingen tussen PvdA, SP, D’66 en Groen Links inderdaad leiden tot een links georiënteerde coalitie kunnen we een voorbeeld nemen aan Bristol. Eindhoven heeft al een lokale munt ingevoerd, maar die komt nog niet goed van de grond. Er is ook een groep mensen actief met het concept van transition town maar een nieuwe sterke impuls zou wenselijk zijn. Misschien lukt het via The Natural Step, een duurzaamheidsvisie waar gemeenteambtenaren nu al twee jaar mee bezig zijn.

Door dit alles geprikkeld geraakt ben ik het boek van Thomas More opnieuw gaan lezen en heb me verbaasd over de conclusie dat het boek een radicaal en ongezouten pleidooi is voor een socialistische communistische samenleving. Productie van goederen is er alleen voor consumptie en zonder dat er winst gemaakt wordt. Iedereen moet werk verrichten waarvoor hij geschikt is en krijgt als tegenprestatie alles wat hij nodig heeft.

Persoonlijk eigendom van gebouwen en grond is niet mogelijk en goud en geld hebben geen waarde. De grond is eigendom van de staat. Gek genoeg komen we in de utopische samenleving van More wel slaven tegen. Dit is voor moderne mensen onbegrijpelijk.

Thomas More was een belangrijk persoon in zijn tijd (15 eeuw) in Engeland waar hij afgevaardigde was in het parlement, later loco-burgemeester van London, lid van de geheime raad van de Koning en drie jaar Lord Kanselier van Engeland (zeg maar minister president). Hij heeft rechten bestudeert en was erg begaan met de noden van de burgers. In die tijd was er extreme armoede, honger en grote maatschappelijke ongelijkheid mede door het handelskapitalisme, de opkomende textielindustrialisatie en het grootgrondbezit. Met een boek wilde More duidelijk maken dat het anders en veel beter kon, al is zijn ideale samenleving gesitueerd op een (ideaal) eiland, waar geen natuurlijke invloeden/inmenging van buiten is en waar een autarkisch bestaan gemakkelijker te realiseren is.

More liet het boek Utopia wel onder zijn naam verschijnen in 1516 allereerst in het Latijn. Aangezien hij bang was voor represailles vanwege zijn belangrijke politieke en publieke functies schreef hij het boek als een soort roman en legt hij zijn visie in de mond van een verzonnen persoon Hythlodaeus. More was in zijn tijd al internationaal georiënteerd en had intensieve contacten met Erasmus in de Nederlanden die hem ook gestimuleerd heeft het boek uit te geven. More is zelfs een half jaar in de Nederlanden geweest o.a Amsterdam, Leiden, Brugge en Leuven. Uiteindelijk is More in 1535 toch onthoofd, maar niet vanwege dit omstreden boek maar omdat hij weigerde aan koning Hendrik VIII de eed af te leggen als hoofd van de Engelse, Anglicaanse Kerk.

Feit blijft dat het socialisme vaak nog steeds gezien wordt als onrealistisch, ondanks het feit dat een natuurkundig genie als Albert Einstein en een geesteswetenschapper als Rudolf Steiner ondubbelzinnig pleiten voor een socialistische samenleving. We moeten het gewoon gaan doen ... utopie of niet!

Ruud Thelosen
Redactie SP Eindhoven