Eindhoven

Het begon in 2008 met de val van Lehman Brothers. Hebzucht, totaal gebrek aan integriteit en ethiek, Zonnekoning-gedrag, verdorven ego’s en regelrecht crimineel gedrag, stortten de wereld in een financiële crisis. Bankiers, verzekeraars en aandeelhouders; ze leefden in roes van het grote graaien.

De zogenaamde vrije markt werd tot het uiterste doorgedreven. De schade was gigantisch. We spreken over vele duizenden miljarden. Het begon allemaal in de Verenigde Staten, maar in Nederland was het net zo erg. ABN-AMRO moest gered worden, ING en SNS volgden. Rabobank lachte in zijn vuistje en lanceerde een reclamecampagne om de klanten bij de boeven weg te snaaien, maar ook die bank viel dit jaar door de mand.

Het Libor-schandaal was een knap staaltje van frauduleuze manipulatie, waardoor heel veel burgers teveel rente betaalden op hun hypotheken. Dan hebben we nog Reaal met zijn diverse dochtermaatschappijtjes.

Wie geïnteresseerd is in de saillante details, heeft een ruime keuze uit boeken: De bouwfraude I en II, Het Belastingparadijs, de ondergang van de SNS-bank, de val van SNS-Reaal, de Prooi, het Belastingparadijs en Aegon, Eerlijk Over Later. Was het dat voorlopig? Neen!

Op dit moment lopen er nog tal van onderzoeken naar verschillende organisaties, zoals het Bouwfonds. In het wereldje van het grote geld weet men het zeker: er komen nog meer zaken boven water.

Intussen is in Europa al een paar duizend miljard belastinggeld uitgegeven om de schade onder controle te krijgen. Voor wie zich geen beeld kan vormen van zo’n bedrag: in briefjes van 50 heb je 1200 vrachtwagens nodig om 2000 miljard te vervoeren, of, voor de voetbalfans, je kunt er tussen de 7 en 8 voetbalvelden anderhalve meter dik mee bedekken.

Hoe kon dat nu allemaal gebeuren? Het is te makkelijk om een stel verdorven bankiers of verzekeraars van alles de schuld te geven. Niet dat die niet bestaan, want ze lopen met bosjes rond en worden zelfs af en toe opgepakt en in gevangenis geslingerd. Toch kan één persoon niet voor zoveel ellende zorgen zonder dat er een systeem is dat fraude mogelijk maakt. Daarvoor moeten naast bankiers ook Raden van Bestuur, Raden van Toezicht, ministers en ambtenaren, toezichthouders, zoals de Nederlandse Bank, de Autoriteit Financiële Markten en politici willens of wetens meewerken.

Soms is er sprake van slordigheid, onkunde of laksheid, maar in voorkomende gevallen is er zeker ook sprake van regelrechte medeplichtigheid.

De tsunami van grootschalige fraude heeft natuurlijk tot reacties geleid. Die reacties zijn heel verschillend.

Politici reageren geschokt en vol ongeloof. Dat kan niet anders dan een gespeelde reactie zijn, of complete onkunde of naïviteit (wat is erger?). Door de wetten die de afgelopen decennia door de Kamers en het Europese Parlement zijn goedgekeurd is ruime gelegenheid gecreëerd om te frauderen. Samen met bezuinigingen op het toezicht is het dan voorspelbaar wat er gaat gebeuren. Nu de zaak in hun gezicht is geëxplodeerd buitelen ze over elkaar heen om ‘maatregelen’ te nemen.

Vreemd genoeg zijn er ook politici die noodzakelijke maatregelen proberen tegen te houden. Denk daarbij aan Rutte, die geen noodzaak ziet om ontduikende, ontwijkende en frauderende brievenbusmaatschappijen uit Nederland te verbannen. Dat er daardoor 687,2 miljard uit ontwikkelingslanden en opkomende economieën wegvloeit (2011, bron FD) deert hem blijkbaar niet.

Politici die wel met maatregelen willen komen hebben een keuze uit verschillende smaken. Via, bijvoorbeeld, de OESO brievenbusfirma’s en trustkantoren verbieden, een Bail in, wat zoveel betekent als niet de belastingbetaler betaald de slechte resultaten van banken, maar de banken zelf en hun aandeelhouders draaien op voor de verliezen. De banken moeten hun reserves verhogen tot 4 of 5 procent.

Wat dacht u van het verbieden van excessieve bonussen of het versterken van de controlerende instanties als De Nederlandse Bank en het AMF? Verder zou men de grootte van banken kunnen beperken, zodat ze niet meer to big to fail zijn. Het uit elkaar halen van systeembanken en beleggingsbanken behoort ook tot de mogelijkheden, evenals het toestaan van staatsbanken. Of gewoon het consequent strafrechtelijk vervolgen van de verantwoordelijken.

Wat zeggen de bankiers van deze voorstellen? Wat zeggen ze sowieso over de bankencrisis en over het zwaar laakbare gedrag van de sector? Een enkele bankier heeft sorry gezegd, heel zachtjes, of is afgetreden om vervolgens weer commissaris of CEO te worden bij het volgende bedrijf. Andere bankiers hoeven geen sorry te zeggen, omdat de rechter dat voor hen doet middels een gevangenisstraf. De meeste betrokkenen echter proberen hun straatje schoon te vegen, hebben duizend-en-een smoesjes of geven gewoon een ander de schuld.

De bankiers en verzekeraars, met in hun kielzog de beursjongens en de multinationals (samen het old boys network genoemd) vinden de bovenstaande regulerende maatregelen maar niks.

Antony Burgmans (oud CEO van Unilever en oud commissaris van ABN Amro) was in het Financieel Dagblad van 7 december zo vriendelijk de argumenten op te noemen waarom er geen maatregelen tegen de banken genomen moeten worden, zodat ze gewoon kunnen doorgaan met hun verderfelijke activiteiten.

Om te beginnen schuift hij de schuld naar een kleine kring lieden uit New York en Londen en noemt hij de Libor-fraude een uitvloeisel van de jaren negentig. Rabobank heeft zich daar in mee laten sleuren. Zoiets als: vroeger had ik foute vrienden en daarom ben ik ook maar roofovervallen gaan plegen; uit mijzelf had ik dat natuurlijk nooit gedaan. Vervolgens vraagt hij zich af of de toezichthouders in Londen en New York niet hadden moeten ingrijpen.

Om voort te gaan op mijn vorige voorbeeld: als de politie mij eerder had vertelt dat roofovervallen niet mochten dan was het nooit zo ver gekomen. Hij vindt wel dat er schoon schip gemaakt moet worden, maar dan wel zo dat bankiers niet per definitie als onbetrouwbaar worden gezien. Vervolgens gaat hij in de aanval. Hij stelt dat de politiek in de laatste dertig jaar fors aan invloed in de samenleving heeft ingeboet en dat politici nu bezig zijn een stuk macht terug te nemen en gebruiken daarbij het bankenschandaal als rechtvaardiging.

De volgende argumenten die hij gebruikt zijn wel heel merkwaardig: “Dat het beeld van banken bij het publiek nu zo negatief wordt neergezet, is desastreus voor het vertrouwensherstel” en “Het bankbashen gaat ten koste van de welvaart en economische groei, De sector moet veilig en verantwoord opereren, maar je moet geen strafexpedities uitvoeren, zoals nu voortdurend met een populistische ondertoon wordt gedaan.” Alsof het niet juist de banken waren die de welvaart en economische groei in gevaar hebben gebracht.

Voor wat betreft de beloning van bankiers vindt hij dat “we” een gelijk speelveld moeten hebben. In de praktijk betekent dat natuurlijk dat de hoogste beloningen dan automatisch de trend gaan zetten. Wanneer we die exorbitante beloningen in Nederland aan banden willen leggen noemt Burgmans dat een ‘strafexpeditie’. Het optrekken van de buffers van banken van 4 naar 5% vindt hij ‘teveel gevraagd van de banken’.

De laatste dooddoener is dat op deze manier de sector oninteressant gemaakt wordt voor jonge mensen om in te werken.

Los van dit alles hebben de banken in de US en Europa al vele miljarden opzij gezet (geschat wordt tegen de 100 miljard!!!) en vele topadvocaten in dienst genomen om de strijd tegen de nieuwe regelgeving aan te gaan. Een leger van lobbyisten staat klaar om politici toch vooral in het voordeel van de banken te laten stemmen.

Uit dit alles blijkt dat de banken niets geleerd hebben van deze crisis en dat hun aandacht ongewijzigd blijft gevestigd op het behalen van superwinsten ten koste van de burgers. Daarmee een nieuwe crisis riskerend. En dan is het maar de vraag of de wereld zo’n tweede crisis nog kan overleven. En vergeet niet, het grootste deel van het old boys network zit nog gewoon op zijn plaats.

Mick van Son