Eindhoven

Als oorzaak voor de huidige mondiale, economische crisis wordt vaak het financiële bankensysteem genoemd. Onder andere doordat zij ondeugdelijke financiële producten heeft ontwikkeld die nauwelijks de economie of de samenleving dienen en eerder in gevaar brengen.

Daarnaast heeft het gehanteerde exorbitante beloningssysteem met bijzonder hoge prestatiebonussen fraude, speculatie en een eenzijdige
korte termijn gerichtheid in de hand gewerkt.

De algehele liberaliseringsgolf heeft het controlerende overheids- en toezichthouderssysteem van checks & balances grotendeels buiten werking gezet. Banken konden bijna ongelimiteerd geld uitlenen met
nauwelijks eigen vermogen buffers. Ze konden ook jarenlang zeer goedkoop geld lenen van centrale banken of creëerden geld uit het niets. De hele samenleving zit opgezadeld met torenhoge schulden zowel burgers
(hypotheek en creditcardschulden), bedrijven (vreemd vermogen) en overheid (toenemende begrotingstekorten). Het is slechts een kwestie van tijd voordat er weer een bubble explodeert op de aandelenbeurs, valutamarkt of hypotheekmarkt.

Het gevolg is meestal dat de bankenwinsten worden geprivatiseerd en dat de financiële tegenslagen worden afgewenteld op de bevolking c.q. de belastingbetaler. Joris Luyendijk heeft als antropoloog twee jaar lang
gesprekken gevoerd met bankiers, traders en HRM-specialisten uit de Londense financiële wereld. Hij schreef wekelijks een column in de NRC en waarschuwt nu dat er nog steeds te weinig structurele hervormingen
zijn doorgevoerd in het financiële bankensysteem om een toekomstige instorting te voorkomen.

Schulden

Wetenschapper prof Steve Keen beweert in zijn nieuwe boek “Debunking Economics”, dat we een algeheel Jubeljaar zouden moeten doorvoeren, waarbij alle schulden worden kwijtgescholden. Deze benaming komt al voor in de bijbel maar was een vaker voorkomend gebruik in oude culturen om een schone lei te maken. Eens in de zoveel jaar worden alle schulden weggepoetst en kan iedereen fris en onbelast opnieuw beginnen.

Oorspronkelijk ging het bij een Jubeljaar alleen om het beheer en eigendom van het land. Het jubeljaar werd eens in de vijftig jaar gevierd. Alle bezittingen keerden dan terug naar de oorspronkelijke eigenaars. Land mocht namelijk niet voor altijd verkocht worden. Het
idee hierachter was dat op deze manier een blijvende verarming werd voorkomen. Ook kon men zo op deze manier herdenken dat al het land uiteindelijk aan God toebehoorde. Misschien hoeft het niet zo rigoreus en alleen in ernstige gevallen. Dat gebeurt bijvoorbeeld bij
particuliere schuldhulpverlening, waar na drie jaar onder financiële curatele te hebben gestaan de restschuld wordt kwijtgescholden. Het komt ook voor bij weinig kapitaalkrachtige ontwikkelingslanden met een torenhoge schuldenlast waarbij een deel van de overheidsschuld wordt kwijtgescholden. In het recente verleden is dat enkele keren voorgekomen.

In de VS lopen hypotheekbanken ook een risico als de huizenprijzen kelderen en er bij de verkoop van een huis een restschuld overblijft. In Nederland houdt de bank wel steeds een claim en blijft de verkoper met een (rest-)schuld zitten. Om de Nederlandse woningmarkt weer vlot te trekken zou ook daarin iets moeten veranderen.

Rente

Anderen wijten de financiële crisis aan het heffen van rente op leningen. In oude culturen en nog steeds in de islamitische cultuur rust er een taboe op het heffen van (woeker-) rente. Zo hebben Islamitische banken nieuwe hypotheekproducten bedacht zonder een vorm van rente.

Eigenlijk is het ook vreemd dat de overheid die handelt in het publiek of algemeen belang zelf ook rente moet betalen over geleend geld, omdat banken private instellingen zijn. Vanuit dat gezichtspunt zou het logischer zijn als de overheid geldschepping in eigen hand houdt. Zo staat het ook in de Amerikaanse grondwet. Oud-bankier en econoom Ad Broere bepleit ook deze aanpak van rente- en schuldvrij geld in omloop
brengen door een onder democratische controle staande publieke instelling.

Particuliere of Overheidsbank?

Als je alleen uit deze beide kunt kiezen heeft de laatste uiteraard de voorkeur. Bankieren en met name geldschepping en geldcirculatie is een belangrijke maatschappelijke nutsfunctie. Het bestuur en beheer van het geld moet ten dienste staan van de (reële) economie en samenleving.

Geen woekerpraktijken maar wel transparante prijzen en kosten moeten gegarandeerd worden. Het nadeel van overheids- of nog sterker staatsbanken is dat er een kans bestaat dat het toezicht en bestuur van deze instellingen onder politieke druk komen te staan of betrokken worden in een (korte termijn ) politieke agenda. Dat moet voorkomen worden en dus moet de nutsbank onafhankelijk zijn zoals de Centrale Bank dat ook pretendeert te zijn. Toch blijft de vraag of er dan geen alternatief is? Inderdaad is er nog een tussenvorm en dat is een coöperatieve bank die bekend geworden is onder de benaming Raiffeisen- en Boerenleenbanken en tegenwoordig Rabobank. Deze organisatie- en juridische vorm geeft leden (en dus ook burgers) maximale zeggenschap over het beleid en functioneren van de financiële instelling.

Afgelopen jaar heeft men in België een nieuwe financiële instelling opgericht, coöperatie NewB. Bij NewB hebben zich in enkele maanden tijd meer dan 43 duizend particulieren aangesloten. Zij betaalden ieder (minstens) 20 euro voor het lidmaatschap van de coöperatie. NewB
beschikt inmiddels over een startkapitaal van ruim 1,2 miljoen euro. Om als bank te kunnen beginnen, is echter meer geld nodig, plus een bankvergunning. Daar werkt NewB nog aan.

Burgers uit Apeldoorn en omgeving willen ook een coöperatieve bank oprichten omdat zij gedesillusioneerd zijn door het huidige bankwezen. De Financiële Coöperatie begint sinds kort met de ledenwerving onder
burgers die de bank 'nieuwe stijl' willen steunen.

In Nederland is ook nog een ander vergelijkbaar coöperatief initiatief ontstaan Blije B. Het is een burgerinitiatief van professionals dat wil gaan werken met een waardevaste munt, de URA en als ze meer dan 10.000 leden hebben willen ze ook een internetbankvergunning aanvragen. Dan moet het ingelegde kapitaal € 1,2 miljoen zijn.

De nieuwe munt URA ontleent haar waarde aan URen en Arbeid, want die zijn waardevast. Deze eenheid is zelfs veel betrouwbaarder dan goud, omdat daarmee gespeculeerd kan worden en de hoeveelheid kan wijzigen afhankelijk van nieuwe vondsten.

Het streven is een coöperatieve, volreserve gemeenschapsbank (U.A.) dat alleen het ingelegde spaargeld uitleent en streeft naar een 100% dekking. De initiatiefnemers willen ook niet met rentetarieven gaan
werken, maar met een natuurlijk rendement.

Het in de toekomst uit te keren rendement aan certificaathouders heeft FEEST, omdat het niet alleen een Financiële tegemoetkoming is maar ook Ecologisch, Emotioneel, Sociaal verantwoord is en ook bijdraagt aan duurzame Transitie.

Coöperaties zo blijkt wel hebben de toekomst en zijn bezig met een onstuitbare opmars, niet alleen in financiële wereld en het bedrijfsleven, maar ook in het onderwijs en de gezondheidszorg.

Ruud Thelosen
Redactie SP afdeling Eindhoven